De Male Gaze

Door: Maureen Vreeburg

Mijn zus Sharon, die aan Artez studeert, heeft een tijdje geleden het onderwerp 'de male gaze’ besproken bij haar vak. Zij vertelde mij over het concept en het choquerende mij enorm. Vooral omdat zelfs ik me er niet echt bewust van geweest ben, als feministische filmgek. Dus ik besloot me er zelf meer in te verdiepen en er een artikel over te schrijven! Ik ga wel een beknopte versie geven van mijn bevindingen, want je kan er een compleet boek over schrijven. Ik wil jullie vertellen over de geschiedenis van de Male Gaze, de Bechdel Test en voorbeelden van deze concepten. Ook wil ik jullie wat eigen meningen over voorbeelden uit films die ik gekeken heb mee geven.

Tekening door Maureen Vreeburg

Zien of kijken is niet een neutrale actie. Wij als mensen zijn al zo bevooroordeeld door eigenbelang, opvoeding, positie, cultuur, etcetera. Ieder persoon kijkt daardoor anders. Mensen worden (onbewust) enorm beïnvloed door de maatstaven van de maatschappij waarin ze (wij) leven. Al heel ver terug in de geschiedenis is het concept 'male gaze' terug te vinden. In de 15e eeuw vond de wisseling plaats van een maatschappij waarin god centraal stond (Middeleeuwen) naar een maatschappij waarbij de man centraal stond (de Renaissance). Dit kwam mede doordat men steeds meer uitvond en kennis opdeed en daardoor meer controle kreeg. Hierdoor ontstond de gedachte dat de man centraal stond. Zijn observaties, zijn perspectief was belangrijk. Deze gedachte is tot op heden dag duidelijk terug te vinden in kunst, dus ook in films.

Er ontstond zo een gedachtegang van enorme dualiteit tussen man en vrouw.

De man heeft in de kunst de rol gekregen van de observeerder en daarmee is hij ook de centrale doelgroep geworden van films. Veel films zijn gemaakt met een hetero man als kijker in gedachten. Hierin heeft de man dus de actieve rol en de vrouw heeft een passieve rol. Mannen handelen, voeren een actie uit. In films zie je bijna áltijd de constructie: mannen kijken naar vrouwen. Vrouwen worden bekeken. Of nog beter gezegd: ‘Men look at women. Women watch themselves being looked at’. Dit is een quote uit het artikel die ik gelezen heb: Allen Farber’s ‘Looking and the Gaze’: Een vrouw objectiveert hiermee haarzelf. Dit concept heet de male gaze. De term ‘Male gaze’ werd in 1975 voor het eerst gebruikt door de filmmaker Laura Mulvay, die de term in een belangrijke en tegenwoordig beroemde essay heeft geschreven ‘Visual Pleasure and Narrative Cinema’.

Je ziet in films heel vaak duidelijk het verschil tussen man en vrouw. Zoals eerder genoemd heeft de man een actieve rol en de vrouw een passieve. De man is hard en sterk, de vrouw zacht en kwetsbaar. De man is rationeel en de vrouw emotioneel. De man is dominant en de vrouw is onderdanig. Deze opsommingen klinken erg zwart-wit, maar let maar eens op hoe veel je deze rolverdeling terug ziet in moderne films.

Ik keek afgelopen week bijvoorbeeld weer de film ‘Once Upon a Time ... in Hollywood’ van Quentin Tarantino die slechts 2 jaar geleden uitkwam. Hoe fantástisch ik deze film ook vind, deze film is een perfect voorbeeld van de male gaze. Let maar goed op hoe de vrouwen handelen in deze film. De manier waarop Margot Robbie beweegt en houdingen aanneemt. Het is duidelijk dat ze bewust is dat ze bekeken wordt door een man. Veel van haar manieren zijn niet natuurlijk. Eigenlijk doet ze ook vrij weinig in de film, behalve mooi zijn. Ook de rol van Margaret Qualley als Pussycat is bijna niets meer dan een passieve rol waarin ze alleen maar in beeld is terwijl ze wordt bekeken door Brad Pitt die vol lust en verlangen haar bekijkt.

Eigenlijk is de male gaze op drie manieren terug te vinden in films. De eerste is de manier waarop de camera beweegt, de specifieke shots.

De camera is hierin een hetero man. Dit is heel duidelijk te zien in de films ‘Transformers’ waarin Megan Fox een autoklep opent en praat over wat er mis is met de auto.Je hoort haar praten, maar de camera beweegt langzaam over haar lichaam heen. Het doet er niet toe wat ze zegt, het gaat erom dat ze er in deze houding extreem knap uit ziet. In dit voorbeeld zie je ook de tweede manier terug. Hoe een mannelijk karakter reageert in de film zelf op een vrouw. In dezelfde scène zie je hoe Shia Labeouf vol lust naar Megan’s lichaam kijkt. De derde manier is hoe het verwacht wordt dat het publiek naar de film kijkt. De manier waarop vrouwen handelen in films laat duidelijk zien dat ze weten dat ze bekeken worden door mannen, ook al zijn ze nergens te vinden in de film. Zoals ik eerder ook noemde van Margot Robbie.

Hoe meer ik mij erin verdiep, hoe bewuster ik word van hoe erg het overal in terug te vinden is en ik vind het echt wel heftig. Als vrouw ben je zo gewend om films te kijken waarin dit voorkomt. Door deze gewenning ga je je eigenlijk identificeren met de hetero man karakter, waardoor je alsnog geniet van de film, omdat je hem dan begrijpt. In ieder geval, ik spreek natuurlijk niet voor elke vrouw, maar ik betrap mij er zelf zeker op. Ook wel omdat ik bisexueel ben, dus ook vrouwen kan bekijken als ‘sexy’. Maar ik lees dit ook terug in het artikel die ik als onderzoek gelezen heb, dat dit wel een veelvoorkomend fenomeen is bij vrouwen. Je wordt door de maatschappij natuurlijk ook zo aangeleerd dat het normaal is dat vrouwen sexy neergezet worden en mannen juist heel stoer en mannelijk. Je krijgt dit eigenlijk al met de paplepel ingegoten. Denk aan alle klassieke sprookjes films. Prinsessen als Doornroosje hebben een enorme passieve rol. Ik zag het ook al toen ik opgroeide. Mijn broer speelde veel GTA en dat was natuurlijk hélemaal gemaakt voor hetero mannen. De postertjes van GTA hadden vooral blonde vrouwen met heel grote borsten erop die een lolly likken. Ik leerde ook pas recentelijk over de ‘Bechdel Test’. Deze naam komt af van Allison Bechdel’s stripboek: ‘Dykes to watch out for’ waarin deze test voor het eerst voorkwam. De test bestaat eigenlijk uit 3 heel makkelijke vragen. 1. Komen er tenminste 2 vrouwen in de film voor met namen?

2. Praten ze in de film met elkaar?

3. Gaat hun conversatie over iets anders dan mannen?

En het is zo pijnlijk als je je beseft hoe simpel dit klinkt en tegelijkertijd hoe veel films deze test niet halen..

En naast deze test is het mij opgevallen dat je ook heel veel in films seksistische stereotypes terugziet. Zoals dat vrouwen geobsedeerd zijn met hun uiterlijk, met kleding en mode en met roddelen.

Dat stoorde me zo toen ik de film Birds of Prey keek. In de film zie je een scène waarin Harley Quinn achtervolgd wordt. Tijdens deze achtervolging rent Harley langs een kraampje en stopt op een tasje te bekijken die ze mooi vindt. Ik vond dit echt belachelijk!

Een heel duidelijk voorbeeld hiervan is de film die we in onze eerste podcast episode bespreken: ‘The Women’ uit 1939. Het hele concept was dat er alleen vrouwen in speelden. Wat erg progressief overkomt voor die tijd. Echter toen ik de film zag, realiseerde ik mij dat niets minder waar is. De complete film is een stereotypering van vrouwen. Ze zijn sluw en gemeen naar elkaar, ze roddelen over al hun vrienden, ze praten over niets anders dan mode en mannen en ze zijn geobsedeerd door hun uiterlijk. Natuurlijk zijn dit ook echt andere tijden, maar denk aan een wereldberoemde serie als Sex and the City. Eigenlijk heeft die serie ook al die stereotyperingen van vrouwen.

Deze informatie wil ik niet overbrengen om een afkeer te creëren voor veel films. Zelf ben ik alsnog gek op Tarantino films. Maar ik vind dit wel heel belangrijk dat hier over nagedacht wordt en deze bewustwording van hoe films dit overbrengen op de maatschappij vind ik erg belangrijk. Dus ik hoop dat ik jullie wat bewuster heb kunnen maken en het maakt het ook interessant om verder te kijken naar bijvoorbeeld films die hier tegen in gaan. Oeh, nu voel ik een tweede deel opkomen met de tegenreacties hier op…