De Rubriek #8

Blue Velvet - Chris Oosterom

Ik heb deze maand gekozen voor Chris Oosterom voor De Rubriek. Ik heb hem leren kennen toen ik stage liep bij het Imagine Film Festival. Het Imagine Film Festival is het grootste filmfestival voor fantastische films, met de beste films op het gebied van fantasy, horror en sciencefiction. Toen ik daar werkte was Chris Oosterom werkzaam als de artistieke directeur. Ik vond hem altijd een beetje intimiderend omdat hij zoveel wist over films, maar ik heb hem toch gevraagd voor deze rubriek. Het leek mij heel interessant om te weten wat zo’n filmkenner nou als favoriete film had. - Marre

Tekening door: Maureen Vreeburg

Witte hekjes en duistere dromen

Al jaren krijg ik hem vaak, maar het blijft een van mijn minst favoriete vragen: wat mijn favoriete film is en waarom. Veel filmliefhebbers zullen het herkennen: het voelt alsof je als ouder je favoriete kind moet aanwijzen. Want een handvol films is je zo dierbaar dat je het haat om een er een keuze tussen te maken. Met een enigszins bezwaard hart heb ik dan toch ja gezegd tegen het verzoek van A Filmfreak’s Guide to Life. Met excuses aan Badlands, Once Upon a Time In the West, 2001: A Space Odyssey, Jaws, Infernal Affairs, Caché en vele andere.

Toen ik begin jaren 80 in een klein zaaltje in Utrecht David Lynch’ Eraserhead (1977) op 16mm zag, werd ik volledige gevloerd door deze nachtmerrie, dit zwarte sprookje, deze absurde komedie. David Lynch leek het gruwelijke moeiteloos te koppelen aan het droogkomische, het platvloerse en het surreële. Een regisseur om in de gaten te houden. Maar dat pakte anders uit. Met The Elephant Man (1980) maakte hij weliswaar een prachtige en ontroerende film, maar hij bleef ver van de associatieve logica die zijn debuut zo sterk maakte. Dune (1984) was een veel grotere teleurstelling, al kennen we inmiddels de achtergrond hiervan en bleek de film bij herbekijk tijdens Imagine 2014 toch zijn kwaliteiten te hebben. Maar toen kwam Blue Velvet. Gemaakt in 1986, pas in de Nederlandse bioscopen in juli 1987. Zo ging dat toen.

Door die late uitbreng was er al een behoorlijk buzz overgewaaid vanuit het buitenland. Ik zou niet meer weten waarom, maar de eerste weken dat hij draaide kwam ik er niet toe om te gaan kijken. Pas weken later ging ik met hoge verwachtingen naar de bioscoop. En, net als een jaar of vijf eerder, werd ik volledig gevloerd. De echte opvolger van Eraserhead was eindelijk daar, de belofte ingelost. Ik ben hem vrij snel daarna weer gaan zijn en de teller staat inmiddels op een stuk of 20 kijkbeurten. Veel kijkers die de film destijds hebben gemist zullen alles herkennen wat Lynch later met Twin Peaks heeft uitgewerkt of minder goed heeft herhaald.

In het verhaal van de schuchtere schooljongen Jeffrey Beaumont, die een afgesneden oor vindt en vervolgens in een avontuur belandt waardoor hij zijn duistere kanten leert kennen, komen alle motieven samen die we van Lynch’ latere werk kennen: het ogenschijnlijk schoongewassen en aangeharkte kleinsteedse Amerika, de duistere kanten van brave burgers, seksuele ontwaking en experimenteerdrift bij tieners en adolescenten, en een perverse kracht die de hoofdpersoon meevoert naar een wereld waarvan deze geen benul heeft.

Wat Blue Velvet onderscheidt van Twin Peaks, Mulholland Drive en Lost Highway is dat Lynch hier (bijna) voor het laatst een afgerond en logisch samenhangend verhaal vertelt en bovennatuurlijke elementen buiten de deur houdt. Met de experimenteerdrift van dat latere werk nam hij de kijker weliswaar mee naar een vreemder universum, Blue Velvet komt juist zo hard aan omdat Lynch het hier tot op zeker hoogte herkenbaar houdt. Er zijn weliswaar geen witte tuinhekjes als die in Lumberton in de lage landen, maar het frisse stadje heeft overal in de wereld zijn tegenhangers en in elk daarvan kan een Frank Booth schuilen.

Bron: De Laurentiis Entertainment Group

Als je me vraagt waaróm Blue Velvet nou zo goed is kan ik niet om een groot cliché heen: alles aan deze film is uitzonderlijk goed en dan is het geheel ook nog eens groter dan de som van al die sterke bijdragen. Want waar te beginnen? De fotografie van Frederick Elmes, met zijn glasheldere exterieuren en zijn onheilspellende kleurenpalet in de woning van Dorothy Valens. De amoureuze en seksuele driehoek tussen Jeffrey, Sandy en Dorothy, onsterfelijk gemaakt door een jonge Kyle McLachlan, een nog jongere Laura Dern en een zelden betere Isabella Rosselini. De muziekkeuze, te beginnen met de mierzoete titelsong over de openingstitels en culminerend in het zwaar symbolische In Dreams, waarover zo meer.

Maar op eenzame hoogte is er de gevaarlijke en onberekenbare Frank Booth, crimineel en afperser, huilend als een kind als hij Blue Velvet hoort. Met zijn briljante vertolking maakte Dennis Hopper van hem een personage dat steevast terechtkomt in lijstjes van de beste slechteriken uit de filmgeschiedenis. Zonder het personage van Booth en het spel van Hopper was Blue Velvet niet zo’n verontrustend meesterwerk geweest.

Elke grootse film heeft wel één scène waarin alle kwaliteiten ervan samenkomen. Blue Velvet zit vol met memorabele scènes: het moment dat Frank Booth voor het eerst in beeld komt, door Jeffrey gadegeslagen vanuit een kledingkast. Het groepje schooljongens dat Jeffrey komt aftuigen en rechtsomkeert maakt bij het zien van een naakte en bebloede Dorothy, die uit het duister komt aanwandelen.

Maar hét moment van de film komt wanneer Frank Booth en zijn handlangers Jeffrey hebben meegenomen naar het huis waar Dorothy’s zoontje wordt vastgehouden. Na een onderhoud met de al even onberekenbare Ben gaat het gezelschap weer op weg en als Jeffrey voor het eerst zijn stem verheft tegen Frank, slaat die laatste door. Een cassette gaat in de speler van de auto en terwijl Roy Orbisons In Dreams door de lucht schalt spreekt Frank de woorden letterlijk mee in het gezicht van Jeffrey: “In dreams, you are mine. All the time”. Waarna Jeffrey genadeloos wordt afgetuigd en Frank toekijkt, emotioneel overweldigd door de Orbisons smartlap. In de scène komen zoetsappigheid, onberekenbaar emotioneel gedrag en geweld in één scène bijeen en tegelijk wordt met de tekst uit het liedje de thematiek van de film samengebald. Je denkt dat je anders bent, maar in jouw dromen hoor je bij mijn wereld. Niet nu of toevallig, maar altijd en overal. Van die opvatting is Blue Velvet de meesterlijke belichaming.

In het bovenstaande heb ik niet uitgelegd wie wie is in de film en hoe het verhaal precies in elkaar steekt. Ik ben ervan uitgegaan dat u, de lezer, de film kent. Mocht dat niet het geval zijn, beschouw dat dan maar als een cadeautje. Dan is al dit prachtigs nog voor het eerst te beleven.