Hoe films met je hoofd spelen: Deel 3

Door: Maureen Vreeburg

Ik kreeg na het schrijven van mijn eerste artikel de vraag van een vriendin van mij: “Vind jij dat filmmakers een bepaalde verantwoordelijkheid hebben in het overdragen van moraliteit of staat kunst daar los van?”

Dus ik dacht, ik schrijf nog een derde deel met mijn visie op deze vraag.

Tekening door Maureen Vreeburg

Bijna iedereen kijkt films. Veel mensen kijken regelmatig een serie of film, het is voor veel van ons een deel van ons dagelijks leven. (On)bewust halen we dan ook veel info uit films. Vooral vandaag de dag, in onze bingewatch maatschappij, is het eigenlijk onweerlegbaar om te zeggen dat films een gigantische impact op ons als personen en als cultuur hebben.

Ik vind zelf daarom dat filmmakers een verantwoordelijk met zich meedragen. Natuurlijk zijn films een kunstvorm en moet er daarom zeker een grote mate van vrijheid zijn. Maar films dragen ook echt bij aan het vormgeven van de maatschappij. Je kan niet ontkennen dat film een van de meest krachtige en populaire medium is op de wereld. Films hebben, naast dat ze een expressie zijn en voor kijkers een uitvlucht van de realiteit, ook een opvoedende rol. Ze beïnvloeden mensen enorm. Kijk maar naar bepaalde trends, woordgebruik, maar ook de visie op seksisme, de LGBTQ-community, uiterlijk en racisme zijn belangrijke elementen in films. Beelden die in films neergezet worden, nemen mensen over. Zo zie je bijvoorbeeld dat films enorm aan stereotypering hebben bijgedragen. Zwarte personen speelden vroeger bijna altijd slechteriken, denk aan het gruwelijke bekende voorbeeld van ‘Birth Of A Nation’. Trans mensen werden als ‘grap’ gezien, of als psychopaten. Vrouwen waren hulpeloos en hadden een man nodig. Teksten als “I need someone older and wiser telling me what to do” uit Sound Of Music zetten toendertijd wel een bepaald beeld neer van jonge vrouwen. En natuurlijk zijn de tijden wel veranderd. Dat soort extreme beelden zie je vandaag de dag wel een stuk minder. Maar vergis je niet, die dingen komen nog steeds voor. In The Hangover II begint een van de hoofdpersonen te overgeven na het zien van een lichaam van een transvrouw. En Friends is dan wel een 90s/00s series, het is vandaag de dag nog steeds een van de meest populaire series ooit. Ook al vind ik Friends zelf ook een heel chille serie om te kijken, er zitten best wel veel problematische onderwerpen in. Zoals dat alle mannen zo bang zijn om niet mannelijk genoeg te zijn of om ‘gay’ over te komen.

Ik keek recentelijk ook de documentaire ‘Disclosure’, waarin duidelijk wordt gemaakt wat voor invloed het enorm vertekende, erge beeld wat films van trans mensen laten zien hebben op de wereld. Daarin noemden ze ook dat 80% van de Amerikanen geen trans persoon kent. Als je geen trans persoon in je directe omgeving hebt, haal je die info veel uit films/series en tv, dat is dan het enige beeld wat je hebt van een trans persoon. Als juist die mediums je een heel slecht beeld geven, is dat wat je overneemt. Op die manier leren mensen dat ze moeten lachen als ze een trans persoon zien, of, wat ik ook zo naar vond om ineens zo op een rij te zien, dat in heel films je ziet hoe iemand overgeeft nadat ze het lichaam van een trans persoon zien. Wat een walgelijk beeld wordt dan neergezet! Hierin vind ik zéker dat films die verantwoordelijkheid bij zich dragen. Ik word dan ook zelf erg enthousiast als ik series als ‘Pose’ zie verschijnen, omdat die wél een goed beeld weten neer te zetten van trans mensen.

Nog een punt waarin ik filmmakers verantwoordelijkheid vind dragen is empathie. Ik vind dat films er soms dermate ver in gaan om empathie te creëren bij de kijker, dat de kijker niet meer in de gaten heeft hoe heftig het is en dat dit wel de realiteit is. Ergens choqueert het me enorm dat onder de meest populaire Netflix series ‘La Casa Del Papel’ en ‘Narcos’ zitten en mensen kijken het als entertainment zonder er echt bij stil te staan. Ik heb het gevoel dat doordat de series vaak geromantiseerd worden en spectaculair en spannend gemaakt worden, mensen oprecht niet meer inzien dat dit allemaal gebaseerd is op waargebeurde praktijken. En de drugskartels in Zuid-Amerika zijn zo ontzettend gruwelijk. Zo vind ik dat films vaak ook heftig of controversieel gedrag normaliseren.

Hiermee zeg ik niet dat films altijd maar je goed moeten laten voelen. Ik vind het juist zo mooi aan films dat ze me ook zo kunnen laten meeslepen in nare dingen, dat ik er zelf helemaal verdrietig van word. Natuurlijk vind ik het niet leuk om me slecht te voelen, maar ik vind dat wel juist de kunst van een goede film. Ook vind ik niet dat in elke film per se een bewuste morele boodschap moet zitten. Ik vind niet dat films een ‘verplichting’ hebben om de wereld te veranderen, zolang ze er maar niet bewust stereotypes of discriminatie in stoppen.

Ook is er natuurlijk de kwestie dat deels die verantwoordelijkheid bij de kijker kan liggen. Als je iets ziet, is het ook aan jou als kijker om er iets mee te doen of juist niet. Het ligt eraan hoe jij het interpreteert en wat je overneemt. Zo vind ik niet dat geweld in films altijd verantwoordelijk is voor geweld en moord in het echte leven. Daarin vind ik zeker wel dat het aan de kijker ligt. Toch is het wel degelijk zo dat doordat films je op een bepaalde manier manipuleren om bijvoorbeeld empathie te creëren, ze er ook voor zorgen dat je visies eerder overneemt. Ook als je kijkt naar het voorbeeld van geen trans persoon kennen en dat alleen in films zien, is dat lastig om te zeggen dat ze het met een korreltje zout moeten nemen. Hoe kan je dat weten als je dat als enige beeld hebt?

Al met al vind ik dus wel degelijk dat films een verantwoordelijkheid hebben in het overdragen van moraliteit. Ik wil afsluiten met deze quote die ik op een site tegenkwam van iemand die reageerde op dezelfde vraag.

"Every action you take has not only its immediate, intended effect, but reverberates through history. The ideas expressed in a work of art do more than just create an experience, they are a bucket dumped in the ocean of our culture, coloring the way we see the world and seek to live in it." - Jacob Jensen (https://www.quora.com/Should-films-have-social-responsibility)